Stoje odświętne

Strój z naszego regionu określany jest nazwą stroju hrubieszowsko-tomaszowskiego, a jego występowanie rozciągało się w granicach II Rzeczpospolitej na południowowschodnich obszarach województwa lubelskiego, południowozachodnich wołyńskiego oraz północnowschodnich lwowskiego. Najważniejszą cechą tego stroju jest dwukulturowy charakter – poza drobnymi różnicami, strój ten nosi charakterystyczne cechy dla grup polskich i ukraińskich.

Strój odświętny najczęściej posiadano zaledwie jeden. Ubierano go tylko w najważniejsze święta – doroczne lub rodzinne oraz na niedzielną Mszę Świętą. Był zdecydowanie bardziej zdobiony od ubrań codziennych, posiadał też dodatkowe elementy, nie używane na co dzień. Koszule – zarówno męskie jak i damskie, oraz zapaski zdobiono haftem krzyżykowym bądź płaskim. Spódnice i zapaski niekiedy obszywano tasiemkami, koronkami, bądź szczotką (wykończenie spódnicy, z drobnych nitek wełnianych). W zimie noszono spódnice wełniane. Dodatkowym elementem stroju kobiecego były kaftany, kamizele, saczki, kurtyki, syrolaki, kabaty. Były to rozmaite okrycia wierzchnie, różniące się krojem. Te z długim rękawem noszone były przez mężatki, natomiast bez rękawa przez panienki. Szyte były z szaro-brązowego lub białego sukna samodziałowego, czarnego aksamitu, gładkich tkanin wełnianych, flaneli, barchanów lub perkali. Wszystkie były zdobione – czasem jedynie szklanymi guziczkami, najczęściej jednak tasiemkami bądź haftami. W stroju męskim, oprócz haftowanej koszuli, cechą charakterystyczną był tkany, szeroki pojas, który zastępował noszony na co dzień sznurek konopny, do przepasywania koszuli. Mężczyźni używali dwa typy kaftanów – z białego, lnianego samodziału lub z folowanego sukna. Zdobiono je charakterystycznymi naszyciami, o kształcie kwadratów z krzyżującymi się przekątnymi. Dodatkowym zdobieniem był szamerunek z kolorowych sznureczków i aplikacje z niebieskiej lub czarnej tkaniny. Jako okrycie wierzchnie noszono w lecie płótnianki, natomiast w zimie wełniane sukmany1. Okrycia te były identyczne dla kobiet i mężczyzn. Osoby dorosłe w dni świąteczne zakładały buty – mężczyźni skórzane oficerki, kobiety sznurowane trzewiki. Biedniejsi mieszkańcy oraz dzieci chodzili boso lub zakładali obuwie z łyka lipowego. Mężczyźni latem nosili kapelusze słomiane, natomiast zimą różnego rodzaju czapki futrzane, a w późniejszych latach maciejówki. Nakrycie głowy mężatek stanowił specjalnie wiązany czepiec. Jego podstawą była kimbałka – drewniana obręcz, na którą nawijano włosy. Następnie przykrywano ją czepkiem z białym siatkowym denkiem i białym pasmem płótna na brzegu, a na wierzch nakładano pierwotnie zawój (kawał płótna samodziałowego, o szerokości około 80cm, długości od 2 do 3 m), a w późniejszych latach chustę, którą w charakterystyczny sposób krzyżowano pod brodą, a następnie związywano na karku. Dopełnieniem stroju kobiecego były korale. Rodzaj korali, ilość sznurków i wielkość paciorków określały stan majętny kobiety. Najbardziej cenione były korale naturalne, a najpopularniejsze różnobarwne koraliki szklane.

1 E. Piskorz – Branekova, Tradycyjne stroje i hafty hrubieszowsko – tomaszowskie, Zamość, 2011, s.14-35