Youthfolklore

Śpiew i charakterystyczne pieśni Roztocza Środkowego

Pieśni towarzyszyły ludziom przez cały czas. Przed epoką radia i telewizji stanowiły formę rozrywki, przekazywania informacji, nośnika obrzędu. Śpiewano w kościele, w czasie obrzędów, przy pracy w domu lub na polu, w czasie pasienia zwierząt, podczas zabawy – zarówno małych dzieci jak i dorosłych. Stąd repertuar śpiewany mieszkańców wsi możemy podzielić na pieśni obrzędowe (doroczne i rodzinne), pieśni stanowe i zawodowe, sytuacyjne czy powszechne (w tym specyficzna forma ballady). Pieśni obrzędowe, zwłaszcza dotyczące obrzędów przejścia (np. wesele) charakteryzował bardzo wysoki śpiew. Miało to na celu odstraszenie wszelkich złych duchów, które według wierzeń w takich momentach próbowały zakraść się i opętać osobę, która przechodziła z jednego bytu do drugiego. W utworach tych często też spotykamy symbolikę magiczną – na przykład cisowy stół lub ława, które stanowią „miejsce” dla zmarłych członków rodziny. Z kolei pieśni żałobne i lamentowe śpiewano godzinami przy zmarłym, bez przerwy. Często trudnili się tym zajęciem specjalni „śpiewacy żałobni”. Pieśni te przybierały często formę pośrednią między oracjami a śpiewem. Ballady były śpiewane głównie przez dziadów przechodzących od wioski do wioski, opowiadających zarówno historie tragiczne lub miłosne (np. ballada „stała sie nam nowina, pani pana zarżnyła”) a także ballady o charakterze religijnym (głównie żywoty świętych). Opowieści te następnie były przekazywane przez mieszkańców wsi, dlatego często można je spotkać w nieco odmiennych formach na różnych pobliskich terenach. Pieśni sytuacyjne, miłosne, zabawowe i stanowe były bardzo powszechne, wymyślano je na bieżąco i ośpiewywano w formie rozrywki i popisywania się umiejętnościami wokalnymi i tekściarskimi. Za przykład takiego tekstu może stanowić:

„Gospodarzu z czarno bródku, a dajcie nam flaszki z wódku
bedziemy jedli, bedziemy pili, bedziemy si weselili, uoj!”

Teksty pieśni należą do tzw. klisz językowych. Oznacza to, że są powtarzane i odtwarzane z pamięci z pewnymi modyfikacjami, czego efektem jest między innymi ich język, różniący się od potocznie używanej gwary na danym terenie (tzw. interdialekt). Są to formy poetyckie, gdzie forma i funkcja estetyczna często dominuje nad zadaniem komunikacyjnym., jednak oczywiście o charakterze melicznym (z narzuconymi przez linię melodyczną wymogami rymowymi i rytmicznymi). W śpiewie dwa kody – językowy i muzyczny istnieją razem, jednak można je również rozdzielać. Sam tekst może stać się poezją ludową, natomiast melodia może być nucona lub grana na instrumencie.

Typowym dla naszego regionu jest śpiew jednogłosowy, tak zwany biały. Inaczej nazywany otwartym, polega na śpiewie na rozluźnionym gardle, tzw. wołaniu. Jest on dość głośny a jednak nieobciążający, dlatego umożliwia śpiewanie przez wiele godzin. Kolejną charakterystyczną cechą śpiewu Roztocza jest łatkowanie. Jest to swoisty ozdobnik muzyczny polegający na ośpiewaniu dźwięku głównego, często z użyciem ćwierćtonów, wyjątkowo trudny, a często wręcz uniemożliwiający zapis nutowy. Zarówno śpiew biały, jak i łątkowanie możemy jeszcze niekiedy usłyszeć w kościołach na naszym terenie.